Zaburzenia przetwarzania słuchowego u dzieci z FAS (Płodowym Zespołem Alkoholowym)

Zapewne nie jeden raz sobie zadawaliśmy pytanie, dlaczego moje dziecko często nie reaguje, gdy do niego mówię? Czy mnie nie słyszy? A może mnie lekceważy?

W szkole też nauczyciele zgłaszają, że nie bierze udziału w lekcji, często nie reaguje na polecenia lub z dużym opóźnieniem. Nauka czytania sprawia mu dużą trudność, podczas pisania (zwłaszcza ze słuchu) popełnia mnóstwo błędów.

W takim przypadku wskazane jest w pierwszej kolejności zbadanie słuchu, a następnie przetwarzania słuchowego u danego dziecka (czyli m.in. zbadanie rozumienia mowy w szumie, zapamiętywania sekwencji i wysokości dźwięków, podzielności uwagi, umiejętności odseparowania się od zbędnych dźwięków w tle).

Możemy mieć dobry słuch, a funkcjonować jak osoby z niedosłuchem. Naprawdę słyszymy mózgiem, a ucho jest niezbędnym, ale jednym z wielu elementów układu słuchowego.

W przypadku dzieci, których mamy spożywały alkohol w ciąży (nawet w niewielkich ilościach), w okresie prenatalnym może dojść do zaburzeń rozwoju mózgu. Alkohol etylowy (zawarty, nie tylko w wódce, ale również w nalewce, winie, piwie) z łatwością przenika przez łożysko. Dlatego dzieci z FAS znacznie częściej zmagają się z problemem nieprawidłowego odbierania bodźców dźwiękowych (nadwrażliwością słuchową, obniżoną uwagą, zaburzoną separacją dźwięków i integracją obuuszną).

Należy jednak pamiętać, że zaburzenia te mogą być związane nie tylko z prenatalną ekspozycją dziecka na alkohol, ale również z:

• wcześniactwem
• wysokim poziomem bilirubiny
• niedotlenieniem mózgu w czasie porodu
• uszkodzeniami CUN (urazy głowy, nowotwory, niedokrwienia, udary)
• w okresie prenatalnym: infekcjami wirusowymi, cytomegalią, toksoplazmozą, intoksykacją substancjami toksycznymi (oprócz alkoholu - tytoń, środki odurzające itp.)
• długotrwałą deprywacją słuchową spowodowaną niedosłuchem obwodowym (częste i przewlekle stany zapalne ucha środkowego)
• częstym sączkowaniem uszu (drenaż, perforacje)
• zbyt późnym lub nieprawidłowym leczeniem niedosłuchu.

Dodatkowymi czynnikami zaburzającymi prawidłowe przetwarzanie słuchowe jest:

• nadmierna stymulacja bodźcami wzrokowymi i słuchowymi (bierny odbiór bodźców – gry komputerowe, telewizja, tablet, telefon komórkowy) – upośledza możliwości filtrowania i selekcji informacji, prowadzi do zaburzeń koncentracji uwagi
• brak „wychowania słuchowego”- ograniczony czas spędzany na rozmowach dzieci z rodzicami/opiekunami i rówieśnikami
• genetyczne dyspozycje – opóźnione lub zaburzone dojrzewanie OUN.

Zaburzenia przetwarzania słuchowego najczęściej skutkują:

• opóźnieniem rozwoju mowy lub długo utrzymującą się wadą wymowy
• zaburzeniem rozumienia mowy (dzieci sprawiają wrażenie, że nie rozumieją poleceń, nie zawsze słyszą co się do nich mówi, zachowują się jak dzieci z niedosłuchem)
• trudnościami w uczeniu się, szczególnie w nauce czytania i pisania (dysleksja na podłożu słuchowym)
• nasileniem problemów emocjonalno-społecznych (m.in.nadmierna frustracja, izolowanie się, wycofywanie, agresja, niskie poczucie własnej wartości, trudności z utrzymaniem prawidłowych relacji z rówieśnikami).

Objawy sugerujące występowanie zaburzeń przetwarzania słuchowego u dzieci w wieku szkolnym:

• opóźniony rozwój mowy
• trudności ze zrozumieniem złożonych poleceń czy pytań, zwłaszcza, gdy zawierają nieznane słowa lub mają złożoną strukturę gramatyczną
• ograniczone rozumienie mowy niewyraźnej, zniekształconej przez hałas, czy w pomieszczeniach o złej akustyce (klasy szkolne, hale sportowe i basenowe)
• zaburzona intonacja (mowa monotonna, cicha albo szybka i zbyt głośna)
• nadwrażliwość słuchowa wywołująca często nieadekwatne uczucie niepokoju lub lęku
• zmęczenie po przebywaniu w głośnym środowisku
• częste bóle głowy
• zaburzona koncentracja uwagi (nadruchliwość lub wyłączanie się, prowadzące do agresji lub nadmiernej płaczliwości)
• problemy z określeniem kierunku, z którego dobiega głos/dźwięk
• osłabiona pamięć i uwaga słuchowa (trudności z zapamiętywaniem nowych informacji), problemy z uczeniem się na pamięć (np. wierszyków) i zapamiętywaniem sekwencji dźwięków (np. nazw dni tygodnia, miesięcy czy tabliczki mnożenia)
• mylenie podobnie brzmiących słów i głosek, takich jak p/b, t/d, k/g i niewłaściwy ich zapis
• trudności w czytaniu i pisaniu
• popełnianie błędów ortograficznych typu słuchowego
• trudności w nauce języków obcych
• skupianie się na głosie nauczyciela zamiast na treści wypowiedzi
• niższy iloraz inteligencji werbalnej w stosunku do inteligencji wykonawczej.

Problem dzieci z nieprawidłowym przetwarzaniem słuchowym polega na tym, że:

• łatwo się męczą podczas wykonywania czynności wymagających koncentracji na bodźcach słuchowych
• mają kłopot z utrzymaniem uwagi
• nie potrafią zablokować dostępu do bodźców nieistotnych i niechcianych, co powoduje w efekcie, że wszystko je rozprasza
• mają kłopoty w funkcjonowaniu emocjonalno-społecznym.

U wielu dzieci z FASD zaburzenia przetwarzania słuchowego współwystępują z trudnościami w uczeniu się, dysleksją, ADHD, SLI (specyficznymi zaburzeniami językowymi), opóźnieniem rozwoju mowy. 

Specjaliści wyznaczają trzy kierunki pomocy dzieciom z owymi trudnościami:

1. Zmianę warunków akustycznych środowiska szkolnego/domowego
2. Interwencję terapeutyczną w postaci terapii słuchowych opartą na plastyczności mózgu (trening słuchowy)
3. Terapię pedagogiczną, logopedyczną i psychologiczną usprawniającą uczenie się oraz komunikowanie.

Formy pomocy

Prawidłowo postawiona diagnoza, pozwala zakwalifikować dziecko do jednej z wymienionych grup: zaburzenia słuchu fonematycznego, zaburzenia uwagi słuchowej i rozumienia mowy w hałasie, zaburzenia integracji słuchowej, wzrokowo-słuchowej lub grupy zaburzeń mieszanych.

Na tej podstawie można właściwie dobrać program terapeutyczny. Odpowiednio prowadzona terapia centralnych zaburzeń przetwarzania słuchowego, terapia mowy – są w stanie w dużej mierze poprawić sprawność komunikacyjną dziecka i jego funkcjonowanie w szkole.

Obecnie znanych jest kilka treningów słuchowych, które pozytywnie oddziałują na koncentrację uwagi, poziom aktywności i sensorycznej modulacji: treningi słuchowe metodą K. Johansena, Tomatisa, Warnkego, Neuroflow – aktywny trening słuchowy, Stymulacja Polimodalna Percepcji Sensorycznej metodą Skarżyńskiego (SPPS), Dr Neuronowski.

Należy pamiętać, że nie ma specjalnej terapii słuchowej przeznaczonej tylko dla dzieci z FASD. Po przeprowadzonej diagnozie przetwarzania słuchowego, terapeuta powinien dobrać najbardziej korzystną dla danego dziecka formę treningu słuchowego.

Zalecenia dla opiekunów

• W miarę możliwości należy zredukować wszelkie niepotrzebne szumy i hałasy w domu. Dziecko powinno patrzeć na Ciebie, gdy mówisz.
• Zwracać się do dziecka za pomocą prostych zdań, mówić nieco spokojniej, w wolniejszym tempie. Za każdym razem należy upewniać się, czy dziecko właściwie zrozumiało polecenie.
• Zapewnić dziecku spokojne miejsce, w którym w ciszy może odrabiać lekcje i uczyć się. Najważniejsze jednak, żeby budować w dziecku poczucie własnej wartości.
• Ograniczenie czasu spędzanego przed ekranem.

Trafna diagnoza i adekwatne, wczesne wprowadzenie terapii, pozwolą uniknąć wielu problemów szkolnych i wychowawczych, zaoszczędzą dzieciom przykrych doświadczeń oraz umożliwią im pełny rozwój intelektualny i emocjonalny.

W Zachodniopomorskiej Fundacji Pomocy Rodzinie „Tęcza Serc” w Szczecinie, przy której działa Ośrodek Diagnozy i Terapii FAS, prowadzona jest diagnoza i terapia zaburzeń przetwarzania słuchowego metodami: K.Johansena, Neuroflow i Dr Neuronowski.

Szczegółowe informacje znajdują się na stronie Fundacji www.teczaserc.pl

Opracowała: Ewa Redmer Diagnosta i terapeuta w Ośrodku Diagnozy i Terapii FAS Zachodniopomorskiej Fundacji Pomocy Rodzinie „Tęcza Serc”.

Zadanie finansowane ze środków Gminy Miasto Świnoujście.